Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող կազմակերպության հայաստանյան գրասենյակի պատասխանատու, հուշարձանագետ Սամվել Կարապետյանը պատասխանում է «Հետքի» ընթերցողների հարցերին:

Հարցազրույցի վերջին մասը մեր կայքում կտեղադրվի հոկտեմբերի 26-ին:

Պարոն Կարապետյան, ողջունում ենք Ձեզ: Կցանկանայինք իմանալ Ձեր կարծիքը. այսօրվա պարագաներում, երբ ՀՀ-ի արտաքին քաղաքականությունը լքում է Արեւմտյան Հայաստանի հայերի իրավունքների պաշտպանությունը, ինչպիսի՞ կարեւորություն ունի Արեւմտյան Հայաստանի հայերի համագումարի շուրջ միավորումը:

Արեւմտյան Հայաստանի հայերի ազգային խորհուրդ կա, որի անդամ եմ ես:
Զանազան Համագումարները մի այլ  կառույցներ են որ օգտվել են  խորհրդի գաղափարներից եւ ավելի գովազդային քայլեր են կատարում: Այսինքն` գործի իմաստով չէ: Սա մեզ հատուկ է, անշուշտ, ընդհանրապես ցուցադրական են մեր շատ-շատ գործերը` համագումարներ, որոնց չի հետեւում ոչ մի գործնական քայլ եւ այլն:

Ինչ վերաբերում է Արեւմտյան Հայաստանի ազգային խորհրդին, որի անդամ եմ ես, օրինակ` մեզ համար շատ-շատ կարեւոր է ծպտյալ հայերի խնդիրը, որովհետեւ մահմեդական ասելը սխալ է: Մանազկերտի ու Արճեշի գավառներում ունեմ պապիս «մահմեդականացած» ճյուղի բազմանդամ ընտանիքներ, որ իրար հետ մոտ 200 շունչ են, որ իբր «մահմեդական» են: Մահմեդական չեն: Եվ կապի մեջ եմ իրենց հետ հեռախոսով կամ այցելություններով, հյուրընկալություններով: Պիտի խոստովանեմ, որ իբրեւ հայ մարդ, իբրեւ հայ ազգի ներկայացուցիչ` այնքան խտացված, խոր նկարագիր ունեն այդ մարդիկ, որ ես հենց Երեւան քաղաքում շատ դժվար կճարեմ իրենց հավասարներին:

Եվ իրենց անվտանգությունը ինձ համար շատ-շատ կարեւոր է: Օրինակ` մեր դասախոսություններից մեկի ժամանակ ներկա էր Լոռվա թեմի առաջնորդ Սեպուհ Եպիսկոպոսը, եւ ի պատիվ իրեն` մի խոսք ասաց, որ ինձ համար շատ գնահատելի է, եւ երանի, որ հոգեւորական լինելով` մարդը ասաց սա: Ասաց. «Դեռ հարց է` ո՞վ է ավելի հայ. այն հայը, որ ապրում է մեր հայրենիքում, օրինակ` Մուշի (չեմ իմանում որ) գյուղում եւ խոսում է, օրինակ, քրդերեն կամ թուրքերեն, թե՞ այն հայը, որ Ամերիկայում կամ Ռուսաստանում է, որ միեւնույն է` հայերեն չի խոսում, խոսում է ռուսերեն կամ անգլերեն եւ հայրենիքում էլ չի ապրում: Արդեն երեխան էլ Ռուսաստանում ռուսական դպրոց, ռուսական մանկապարտեզ է գնում»:

Մենք ունենք հարյուր հազարաներով իսպառ ուծացված հայեր, բայց որ իբր համարվում են Հայ առաքելական եկեղեցու ծուխ: Նրանք, իմիջիայլոց, չեն էլ այցելում հայկական եկեղեցիներ: Ֆրանսիայում հայկական եկեղեցի, 60-ական թթ.-ի տվյալներով, օրինակ` Մարսել քաղաքի հայության 20 տոկոսն էր այցելում: Եվ պսակադրությունները նույնիսկ ֆրանսիական եկեղեցիներում էին իրականացնում: Ու հետաքրքիր է, որ պատճառը հիմականում այն վարձն էր (ընդունված, եկեղեցու կողմից հաստատված), որ պիտի վճարի նորապսակ ընտանիքը եկեղեցուն` պսակադրության համար:

Ես քանի անգամներ եղել եմ Բեյրութում, եղել եմ Հալեպում: Օրինակ` Հալեպում այդ վարձը մոտ 1000 դոլար է, Բեյրութում` մոտ 3000 դոլար: Նորաստեղծ ընտանիքը պիտի եկեղեցուն վճարի, որ եկեղեցին պսակի: Այնտեղ մեր իմացած ԶԱԳՍ-ը գոյություն չունի, եւ ամուսնությունը որպես օրինական է գրանցում եկեղեցին: Եվ եթե այդ տուրքը չես տալիս եկեղեցուն, ամուսնությունն օրինական չէ: Բեյրութում մինչև 35-36 տարեկան բազմաթիվ երիտասարդների եմ հանդիպել, որ չէին ամուսնացած: Ասում են. «Չունենք այդ գումարը. չենք կարող ամուսնանալ: Կուտակում ենք դեռ»:

Ասում ենք, որ ազգը ծերանում է: Եթե մի ազգի հոգեւոր կառույցը, իր շահից ելնելով, կարող է նպաստել իր հոտի ծերացմանը, ես ավելի մեծ չարիք չեմ կարող երեւկայել մեր ազգի համար: Կարո՞ղ եք երեւակայել` ինչի մասին է խոսքը: Սա ողբերգություն է: Ես միշտ առիթ-անառիթ ասում եմ` Հայ առաքելական եկեղեցին ինքնասպառող կառույց է:

Երկիր մոլորակի որ ծագերում ասեք կառուցել ենք եկեղեցիներ տարբեր ժամանակներում եւ մեծ մասամբ` արդեն թափուր, որովհետեւ հոտը ուծացել է: Նոր ժամանակների գոյացած նորագույն գաղթավայրերում էլ հենց մի քիչ հնարավորություն կա, կառուցում են եկեղեցի, բայց սա ամենաառաջին սերունդն է, որ հայրենիքից նոր է գնացել. դեռ հայախոսություն ունի, ուզում է եկեղեցի կառուցել: Իրենց երեխաներն արդեն այդ եկեղեցին մուտք չեն գործում, որովհետեւ, ասենք Ամերիկայում, ամերիկյան կրթական համակարգով անցնելով` բնականաբար ձուլվում են:

Հենց հայաստանցիներից այդքան արտագաղթ ունեցանք վերջին 20 տարվա մեջ. հազարից մեկն է, որ, ասենք, Ամերիկայում հայկական դպրոց է տալիս իր երեխային: Բոլորը` անգլիական: Պատճառաբանում են, որ ձրի է: Բայց միայն դա չէ, այլ նաեւ այն, որ իրենք մերվելու խնդիր ունեն: Ծնողները մտածում են. «Մենք` անլեզու, գոնե մեր երեխեքը մեզ պես չլինեն»: Եվ իրականում արդյունքում որքան հնարավոր է` ամեն իմաստով կտրում են ազգային թելերը:

Միայն մեկ օրինակ. Ֆրեզնոն սասունցիների գաղթավայր էր, այն սասունցիների, որ ամբողջ կյանքն ուղղակի ազգի, հայրենիքի համար ֆիդայական կռիվների մեջ մարտնչել էին: Առաջին սերունդը սասունցիներ էին, եւ հերոսների գաղթավայր էր: Այսօր մեկ հայախոս չկա Ֆրեզնոյում: Վերջացավ: Ի՞նչ էր պետք: Ընդամենը 2-3 սերունդ, որ էդ ծնողների երեխեքը իսպառ վերջանան, թոռների մասին ընդհանրապես էլ խոսք չկա: Այսինքն` փաստ է, որ հայրենիքից դուրս, հողից դուրս ազգություն չես կարող պահել: Մեկ կամ առավելագույնը 2 սերնդի խնդիր է:

Հարգելի Սամվել, շնորհակալություն մտավորականի, առաքյալի, հայի այն մեծ աշխատանքի համար, որ անում եք: Հենց այդ դիրքից էլ նայեք հարցիս. ԱԺ հաջորդ ընտրություններին Ձեր թեկնածությունը կդնեի՞ք, եթե մինչ այդ երկրում իրադրությունը մի հրաշքով փոխվի, եւ ժողովուրդը ստիպված լինի ընտրել:

Անշուշտ, շնորհակալ եմ ու զգացված եմ, բայց ես չեմ ընդունում այս բաները` առաքյալ եւ այլն: Ես համարում եմ, որ մենք պարտք ունենք: Ես իմ հասկացողության չափով փորձում եմ պարտքս տալ: Ճիշտն ասած` ես չեմ համարում, որ մեր նախնիները շատ ճիշտ են ապրել: Շատ-շատ պարտքեր են կուտակել ներկա սերնդի ուսերին, շատ ծանրացրել են այդ պարտքերը:

Ես ուղղակի գիտակցում եմ, որ նախնիների հիշատակի առաջ պարտք ունենք` ոչ թե նրա համար, որ իրենք շատ արժանի էին: Արժանին նա է, որ իր հող ու ջրի համար մինչեւ վերջ պայքարում է: Արժանի են, օրինակ, արցախցիները: Ես Արեւմտյան Հայաստանի հայ եմ 2 կողմից էլ, մոր կողմից` Բասեն, հոր կողմից` Արճեշ: Եվ երկու դեպքում էլ պիտի ասեմ, որ հպարտանալու հիմքեր չունեմ իմ պապերի կենսագրությամբ, որովհետեւ ընդամենը մազապուրծ հրաշքով փրկվել եւ մի կերպ ընկնել Արեւելյան Հայաստան` առանձնապես պատվաբեր չէ ինձ համար: Այսինքն` պետք էր բնօրրանի համար առավելագույնը անել:

Այնուամենայնիվ, համարում եմ, որ իրենց թողած հիշատակները, դրանով հանդերձ, պարտք է հավաքել, եւ մխիթարվում եմ, որովհետեւ հասկանում եմ մի բան. եթե մի խաչքարի, տապանաքարի վրա կամ եկեղեցու մի պատին, մի կամրջի վրա (ուր որ մնացել է), մեկը թեկուզ մի բառ փորագրել է, վստահ եմ` այն մտքով, որ մի օր մեկն էլ կլինի կարդացող: Ո՞ւմ համար է փորագրել: Սերունդների, որ հիշատակ լինի, եւ կարդացող լինի:

Ես համարում եմ, որ այն աշխատանքը, որով զբաղվում եմ, մուրազակատար աշխատանք է: Վերջին սերունդը բոլորովին անհիշատակ գնաց, որովհետեւ վերջին տապանաքարերը կամ խաչքարերը նրանցն էին, ովքեր մահացան մինչեւ 1915-ը, երբ մեկը գտնվեց, որ գերեզմանի վրա մի քար դնի: Ես համարում եմ, որ ուղղակի մեր պարտքը պիտի կատարենք:

Ինչ վերաբերում է Ազգային ժողովի ընտրություններին թեկնածությունը դնելուն, ապա ասեմ, որ ես ընտրության առջեւ մի քանի անգամ արդեն կանգնած եմ եղել: Օրինակ` 88-ին արդեն այնքան էի խրվել, 89-ին մինչեւ աշուն, գիշերային հերթապահություններին էի մասնակցում Բերդաձորում, դրանից հետո Գետաշենում: Եվ ամենասկզբում ուղղակի այդ ճանապարհով գնացի. գործս թողեցի մոտ 2 տարի: Սկզբնական շրջանն էր` որսորդական հրացաններով, ինքնաշեն նռնակներով:

Բայց մարտական գործողություններին չեմ մասնակցել, որովհետեւ 89 թ.-ի աշնանից` նոյեմբերից, ես Գետաշենից վերադարձա: Գուցե եթե տեսնեի, որ այս աշխատանքը թեկուզ 10 տոկոսով մի ուրիշ անհատ կամ կազմակերպություն անում է, ես հիմա այս գործը շարունակելիս չէի լինի եւ կամ ողջ կլինեի, կամ արդեն զոհված: Բայց ուղղակի նախ հասկանում էի` ինչ կարեւոր աշխատանք է:

Մտածեցի, որ երեւի ճիշտ էլ է, որ ամեն մարդ իր գործով զբաղվի (նաեւ այս խոսքը թե ասում եմ, թե չեմ համարում ճիշտ, որովհետեւ շատ-շատ ընկերներ ունեի, որ իրենց գործը ունեին, բայց իրենց գործով չզբաղվեցին): Բայց ես ընտրության առաջ էի, եւ ամեն դեպքում նժարի ծանր կողմը եղավ իմ գործը եւ ինձ քաշեց այդ կողմ: Եվ հիմա համարում եմ, որ մեր հավաքած ամբողջ այս նյութերը, տեղեկանքները, որ ամեն առիթով կարող ենք պատրաստել եւ պատրաստում ենք, ամեն դեպքում մի ձեւի զենքեր են մեր հայրենիքի համար: Արտգործնախարարը, ճիշտ է` շատ քիչ օգտվեց մեր զենքերից, բայց եթե ուզեր, ավել կօգտվեր:

Իսկ թեկնածությունը դնել` վստահ ոչ: Ճիշտ է` երբեմն երեւակայական մտածում եմ` եթե ես ինչ-որ մի կարեւոր աթոռի վրա լինեի, ինչ կանեի: Մի կես ժամ էլ եթե լինեի, արդեն գոնե մի քիչ մեր քաղաքամայր Երեւանը կհայացնեի. գոնե հայերենի ստորադասված, երբեմն կրկնակի ստորադասված վիճակը, որ տեսնում ենք, գոնե տարրական բաները կհասցնեի մի կես ժամում մի քանի հրամանով շտկել:

Ռուսերենը, իհարկե, նահանջել է, բայց հիմա էլ գրավել է անգլերենը: Շատ-շատ բաներ` լինեն գովազդները, մեր տաքսիների անունները, նույնիսկ եթե հայերեն են, իրականում հայերեն չեն, պարզապես հայատառ են: Արեւմտյան Հայաստանում թուրքական ավտոբուսների, տաքսիների վրա կարդում ենք` «Վան գյոլլու»` Վանա լիճ, «Մուշ օվասը»` Մշո դաշտ, «Նեմրութ դաղ»` Նեմրութ լեռ, «Աղր դաղ»` Արարատ լեռ եւ այլն: Մեր քաղաքների, մեր լեռների, մեր ձորերի, մեր գետերի անունները, իրենց լեզվին հարմարեցնելով կամ որոշները քիչ փոխելով իրենց սերնդի համար հարազատացնում են նվաճված երկրից տեղանուններ: Իրենց պետության տարածքի մեջ է, փորձում են այս ձեւով յուրացնել երկիրը: Մեր հայրենիքում մի հատ մեր տաքսիների անունները նայեք` «Ну, погоди», «Елки-палки», «Վոյաժ»: Այսինքն` մենք ինչ ենք քարոզում: Խնդիրը արմատի մեջ է: Մենք արմատ չունենք:

Եթե մի հրաշքով, կախարդական փայտիկով մի կես ժամ լինեի ինչ-որ մի կարեւոր անձ, նման հրամաններ կարձակեի, որ մի քիչ մաքրեինք մեր նկարագիրը:

Արդյոք Պոլսո հայոց պատրիարքարանը ունի՞ տեղեկատվություն, թե հայկական քանի եկեղեցի է գործել մինչև 1915 թ.-ը Օսմանյան կայսրության տարբեր մասերում, և նրանցից քանի՞սն է, որ դեռ կանգուն է` գոյություն ունի:

1912 թ. Օսմանյան կառավարության պատվերով Պոլսո պատրիարքարանը գավառ առ գավառ պատրաստեց ամբողջ 6 վիլայեթներում գտնվող բոլոր այն հայաբնակ գյուղերի եկեղեցիների ցանկը, որ գործում էին այդ ժամանակվա դրությամբ: Սրանք օսմանյան թուրքերենով պատրաստված վավերագրեր էին, որ 1964-65 թթ.-ին թուրքագետ Արամ Սաֆրաստյանի թարգմանությամբ հոդվածաշարով լույս տեսան «էջմիածին» ամսագրում: Դրանց մեջ միայն Վանի վիլայեթը չկար` անհասկանալի մի ինչ-որ պատճառով, բայց մնացած բոլոր վիլայեթները կան` գործող բոլոր եկեղեցիները` գավառ առ գավառ:

Կարելի է հաշվել և տեսնել` եկեղեցիները քանիսն են: Ինչ վերաբերում է Վանի վիլայեթին, որ հրատարակված ցանկի մեջ չկա, դրա մայր օրինակը Մատենադարանի գույքերից` ձեռագրերից մեկն էր իրականում:

Գույքահամարը կա, ձեռագիրը չկա. Մատենադարանից անհայտացել է: Ե՞րբ, ո՞ւմ ձեռքով` հայտնի չէ: Բայց կա այդ հոդվածաշարը, որ թարգմանվել է մայր օրինակից: Վստահ եմ` մայր օրինակն էլ միակը չէր, որովհետև եթե մի հատ օրինակ հասել է Երևան, բայց դա օսմանյան կառավարության պատվերով էր, վստահ եմ` իրենք ունեն իրենց արխիվներում դրա մեկ այլ օրինակ:

Ինչ վերաբերում է Վանի վիլայեթի գործող եկեղեցիների ցանկին, ունենք շատ ուրիշ աղբյուրներ, որոնց հետ համադրելով` կարելի է այդ բացը լրացնել: Սա նույնիսկ ընդամենը գրասենյակային աշխատանքի արդյունքում կարելի է ստանալ:

Ինչ վերաբերում է արդի վիճակին, սա ենթադրում է հենց հուշարձանների հաշվառման և վավերագրման աշխատանք, որի արդյունքում կարելի է պարզել` դրանց որ մասը կա դեռևս կանգուն, որ մասը` կիսավեր, որ մասը` ավերակ, որ մասը` իսպառ անհայտացված: Բայց սա ենթադրում է դաշտային աշխատանք, այսինքն` գիտարշավներ, որոնց արդյունքում այդ տվյալները պիտի հավաքվեն:

Արևմտյան Հայաստանի այն մասերում, որտեղ եղել ենք, հուշարձանների 5 տոկոսից ավելը կանգուն չէ: Այն էլ, որ կանգնուն ենք ասում, մեծ մասամբ, վթարային վիճակում են. այսինքն` ֆիզիկապես ինքը դեռ կա, բայց ամեն օր կարող է, ասենք, գմբեթը ընկնել, կամ գմբեթն արդեն ընկել է, պատերը դեռ կան: Մենք կանգուն ենք համարում բոլոր այն հուշարձանները, որոնց հատակագիծը կարելի է չափագրել, որ գոնե հիմքերը կան, որ մի բան կա կանգնուն:

95 տոկոսը կամ գետնատարած վիճակում է, այսինքն` արդեն հազիվ հիմքերն են նկատելի, կամ հիմքերն էլ չկան: Մենք, օրինակ, հաճախ հաշվառում ենք գոյություն չունեցող հուշարձաններ: Ինչպե՞ս: Տեղացի մի թուրք կամ քուրդ անկեղծ ասում է. «Այո, եղել է գերեզմանոց: Բայց ախր, շատ վաղուց է վերացել: Այս արտը, այս բոստանը տեսնո՞ւմ եք. էստեղ, ասում են, որ եղել է հայկական գերեզմանոց: Էն դպրոցը տեսնո՞ւմ ես: Էդտեղ, ասում են, որ եղել է եկեղեցի»: Նայում ես` մեկ քար էլ չկա:

Մենք հաշվառում ենք այդ վայրերը` GPS-ի տվյալներով, այսինքն` կոորդինատներն ենք վերցնում, որ երկիր մոլորակի այսինչ կետի վրա եղել է այսինչ գյուղի գերեզմանոցը, եկեղեցին, սրբատեղին կամ ինչ հուշարձան որ է:

Եվ շատ ավելի ընդարձակ ցանկ ունենք անհետացված, քան կանգուն հուշարձանների: Կանգուններն էլ օրավուր պակասում են: Թիմարի Ծակդար գյուղում (քրդաբնակ գյուղ է հիմա) քրդերը նախ ասում են, որ «Չէ, չէ, ոչինչ չկա, ոչ մի գերեզման էլ չկա, եկեղեցի չկա»: Հետո 15-20 րոպե զրույցի ընթացքում մի քիչ մտերմացանք` շնորհիվ մեր թարգմանչի հատուկ դիվանագիտության, և բացվեցին քրդերը, ասացին. «Գիտե՞ք` ինչ կա. 2 տարի առաջ բանակն է եկել: Եկեղեցին կանգուն չէր, բայց կիսավեր կար: Եվ խաչքարերի ու գերեզմանոցի մնացորդներ կային: Հիմահատակ ավերեցին և մեզ սաստեցին, որ «որևէ երկրից զբոսաշրջիկի, առավել ևս` Հայաստանից, եթե այս մասին ասացիք, վերջացած է ձեզ համար»: Իմացեք` մենք ինչ պատասխանատվություն ենք կրում` հիմա ձեզ տեղեկությունը փոխանցելով»:

Սա 2006-ին էր, և ասացին. «երկու տարի առաջ է ավերվել»: Ուրեմն 2004 թ.-ին իմացել են, որ մի տեղ դեռ հայկական հուշարձան կա, գնացել, բանակի ջանքերով ոչնչացրել են: Պետական ծրագիր են իրականացնում:

Եվ մենք մասնավոր, անձնական միջոցների հնարավորությունների համեմատ փորձում ենք հաշվառել այդքան լայնարձակ տարածքի հուշարձաններ. մոտ 7000 բնակավայր միայն Արևմտյան Հայաստանում կա: Սա ուղղակի ֆանտաստիկ մի աշխատանք է:

Համեմատության համար ասեմ, որ Հայաստանի Հանրապետության տարածքը մոտ 1000 բնակավայր է, և 1920-ական թթ-ից սկսած` սկսվել են հուշարձանների վավերագրման, հաշվառման աշխատանքներ, և ոչ թե որևէ մեկ մարզում (որ 11 մարզ է), այլ որևէ մեկ նախկին վարչական շրջանում (35-36 շրջան), չեն ավարտված: 90 տարի մեկ շրջանի հուշարձանները չեն ավարտել:

Սա իհարկե, չի նշանակում, որ աշխատանքի ծավալն այնքան էր, որ հնարավոր չէր ավարտել: Սա ուղղակի աշխատանքի նկատմամբ նվիրումի, պատկանելության չափն է ցույց տալիս, մեր կեցվածքը` նորից: Որտեղ ազգային ոլորտ է, դրամ հաշվելու խնդիր չէ, մենք կաղում ենք: Շատ ընտիր դրամ ենք հաշվում: Եվ միայն դա:

Բարև ձեզ, Սամվել: Շնորհակալություն Ձեր հայրենասեր գործերի համար: Ես Անուշավան Բուդաղյանի դուստրն եմ: Ձեր կատարած գործերի արդյունքում այսօր մենք ունենք փաստացի ապացույցներ: Ցանկանում եմ Ձեզ առողջություն և հաջողություններ:

Անուշավան Բուդաղյանը Կուր գետի ձախափնյա Աղսուի շրջանի Գյուրջևան գյուղի գյուղապետն էր: Խորհրդային տարիներին (կարծեմ` 86 թ.-ին) առիթ եմ ունեցել իրենց գյուղում լինել: Անուշավան Բուդաղյանը իր մեքենայով ինձ տարավ արդեն մահացած կամ մահվան եզրին հասած մի քանի գյուղեր, այսինքն` գյուղ, ուր 2 շունչ հայ էր ապրում, կամ գյուղ, ուր արդեն հայ չկար, լեզգիներ էին:

Անուշավան Բուդաղյանի անունը մինչև կյանքիս վերջ հիշելու եմ, միշտ միտս եմ պահելու և շատ-շատ ուրախ եմ և ողջունում եմ դստերը: Անուշավան Դուդաղյանը` իր հայրը, ունի ավանդ մեր հիշատակների հավաքման գործում` օգնելով ինձ այն օրերին:

Ես կարդում եմ ձեր կայքը: Այն շատ հետաքրքիր է ինձ համար: Ես իրանցի եմ: Ես 5 տարի սովորել եմ Երևանում` տուրիզմի կառավարում մասնագիտությամբ: Ես կցանկանայի զբաղվել Հայաստանում զբոսաշրջության, ինչպես նաև պատմության և մշակութային ժառանգության հարցերով:

Ինձ համար հաճույք ու հպարտություն է Հայաստանի պատմությունը ներկայացնել Իրանի և այլ երկրների ժողովուրդներն: Բայց ես չգիտեմ, թե ինչ պետք է անեմ, և ինչից պետք է սկսել: Դուք կարո՞ղ եք ինձ աշխատանք տալ (թեկուզ առանց վարձատրության) փորձ ձեռք բերելու համար: Շնորհակալություն:

Ցանկությունը բարի է: Բայց ինձ համար դժվար է կողմնորոշվել: Ասեմ` ինչու: Մենք շատ-շատ ուսանողների ենք օգնել` տարբեր նյութեր տրամադրելով, գրականություն հուշելով կամ իրենց տրամադրության տակ դնելով մեր հարուստ մասնագիտական գրադարանը: Բայց որպես կանոն, ես հակված եմ օգնել այն երիտասարդ ուսումնասիրողներին, ովքեր մի քանի քայլ արել են: Կարճ ասած, ես կողմնակից եմ այն անվին, որը սկսել է պտտվել, բայց կարիք կա, որ մեկը հրի, օգնի, որ ավելի արագ պտտվի:

Այսինքն` երբ մեկը չի իմանում ինչ անել, բայց ուզում է մի լավ բան անել, ինձ համար դժվար է կողմնորոշվել: Գուցե, եթե հնարավորություն ունի, մի անգամ մեր գրասենյակ այցելի, մի քիչ զրուցենք, հասկանանք: Գուցե այդ ձևով լուծում գտնենք: